صنایع دستی عشایر

انواع صنایع دستی عشایر ایران

ایران، کشوری با تنوع اقلیمی و فرهنگی فراوان است و این تنوع در انواع صنایع دستی عشایر آن به وضوح دیده می‌شود. هر ایل و منطقه، با توجه به مواد اولیه در دسترس، نیازهای روزمره و سلیقه هنری خود، هنرهای دستی خاصی را توسعه داده است. با این حال، دستبافته‌ها بخش عمده و شناخته‌شده‌ترین این صنایع را تشکیل می‌دهند.

دستبافته‌های فاخر عشایری

دستبافته‌های عشایری، با نقش‌ونگارهای ذهنی و رنگ‌های برگرفته از طبیعت، از ارزشمندترین تولیدات سنتی عشایر محسوب می‌شوند. این بافته‌ها، از فرش‌های نفیس تا ابزارهای کاربردی زندگی روزمره، هر کدام داستان و ویژگی‌های خاص خود را دارند.

قالی بافی

قالی‌های عشایری، به ویژه قالی‌های قشقایی و بختیاری، شهرت جهانی دارند. این قالی‌ها اغلب با پشم دست‌ریس و رنگ‌های طبیعی بافته می‌شوند. نقوش آن‌ها بیشتر ذهنی بوده و شامل طرح‌های هندسی، حیوانی و گیاهی است که از محیط پیرامون بافنده الهام گرفته‌اند.

قالی‌های عشایری با گره‌های ترکی و فارسی و بافت محکم، از دوام و کیفیت بالایی برخوردارند و سالیان دراز زینت‌بخش خانه‌ها بوده‌اند.

گلیم بافی

 گلیم، نوعی زیرانداز مسطح است که برخلاف قالی پرز ندارد که هنر گلیم بافی جزء مشهورترین صنایع دستی عشایر محسوب می‌شود. بافت آن به صورت پودگذاری بوده و نقوش آن بیشتر هندسی است. گلیم‌های عشایری از پشم گوسفند با رنگ‌های طبیعی بافته می‌شوند و کاربردهای متنوعی از جمله زیرانداز، روانداز، و دیوارکوب دارند.

 تفاوت اصلی آن با قالی در عدم استفاده از گره و پرز است که باعث سبکی و سهولت در حمل‌ونقل آن می‌شود.

جاجیم بافی

 جاجیم نیز مانند گلیم، یک بافته بدون پرز است، اما تفاوت آن در نحوه بافت و نقوش است. جاجیم‌ها معمولاً از پشم رنگارنگ بافته می‌شوند و دارای راه‌راه‌های افقی یا عمودی هستند. این بافته‌ها اغلب دو رو بوده و از هر دو طرف قابل استفاده هستند. جاجیم کاربردهای فراوانی از جمله روانداز گرم، رختخواب‌پیچ، و حتی برای تزئینات سیاه چادرها دارد. رنگ‌های شاد و زنده، از ویژگی‌های بارز جاجیم عشایری است.

گبه بافی

گبه، زیراندازی سنتی و پرزدار است که با تار و پودهای دست‌باف و پرزی نرم و بلند شناخته می‌شود. این پرزها که گاهی تا سه سانتی‌متر طول دارند، به گبه جلوه‌ای گرم و لطیف می‌بخشند.

 گبه بافی بیشتر در میان عشایر استان فارس به‌ویژه ایل‌های قشقایی و کهگیلویه و بویر احمد  رواج دارد و در اثر کوچ و ارتباط این عشایر با مناطق هم‌جوار، هنر گبه‌بافی به سایر نواحی نیز راه یافته است.

در گذشته، گبه‌های عشایری همگی از پشم طبیعی گوسفند و به‌صورت «پشم اندر پشم» بافته می‌شدند و رنگ‌هایشان حاصل تنوع طبیعی پشم بود.

 امروزه اما به‌دلیل تغییر ذوق و نیاز بازار، گاهی از تارهای پنبه‌ای و رنگ‌های گیاهی یا شیمیایی نیز استفاده می‌شود. با این حال، پشم مورد استفاده در گبه‌بافی عشایر همچنان از مرغوب‌ترین نوع پشم است و کیفیت و اصالت این دست‌بافته‌ها را تضمین می‌کند. جهت اطلاع از نحوه بافت این دست بافته زیبا به مطلب آموزش گبه بافی مراجعه نمایید.

چنته بافی

 چنته، کیسه‌ای کوچک و زیبا است که زنان عشایر برای نگهداری و حمل وسایل شخصی، نمک، و آرد از آن استفاده می‌کنند. این بافته‌ها اغلب ترکیبی از گلیم‌بافی و قالی‌بافی هستند و با نقوش ذهنی و پرمعنا تزئین می‌شوند. چنته برای زنان عشایر، دریچه‌ای برای بیان احساسات و آرزوهایشان است و هر نقش، می‌تواند نمادی از عشق، امید یا دلتنگی باشد.

نمکدان بافی 

 نمکدان عشایری، بافته‌ای کاربردی و تزئینی به شکل بطری است که برای نگهداری نمک درشت یا ساییده به کار می‌رود. این نمکدان‌ها نیز اغلب ترکیبی از بافت قالی و گلیم هستند و قسمت داخلی آن‌ها با آستری از متقال پوشانده می‌شود تا نمک با پشم تماس نداشته باشد. نقوش این بافته‌ها نیز برگرفته از طبیعت، شامل حیوانات و گیاهان اطراف بافنده است.

سفره بافی

 سفره‌های عشایری، از پشم شتر یا گوسفند بافته می‌شوند و کاربرد آن‌ها بیشتر برای پهن کردن زیر خمیر نان یا غذا است تا از ریخت‌وپاش مواد غذایی جلوگیری شود. این سفره‌ها اغلب دارای نقوش هندسی ساده برگرفته از عناصر طبیعی مانند کوه، بز و گیاهان هستند و در ابعاد تقریبی 110 در 110 سانتی‌متر بافته می‌شوند.

خورجین بافی

 خورجین، کیسه‌ای دوتکه و متقارن است که برای حمل اثاثیه و لوازم زندگی بر پشت حیوانات بارکش استفاده می‌شود. مواد اولیه آن معمولاً موی بز برای تار و ریشه، و پشم گوسفند برای بافت است. خورجین‌ها با نقوش ذهنی و برگرفته از گل‌ها و طبیعت بافته می‌شوند و مهارت بالای بافنده (که در برخی گویش‌ها به آن «چینه گر» می‌گویند) را به نمایش می‌گذارند.

سیاه چادر بافی (بهون)

 سیاه چادر، که در گویش محلی بختیاری به آن «بهون» می‌گویند، خانه اصلی عشایر است. این چادرها از موی بز بافته می‌شوند که خاصیت ضدآب و مقاومت در برابر سرما و گرما دارد. نوارهای بافته شده به عرض 40 تا 60 سانتی‌متر را «لت» می‌نامند که با دوختن آن‌ها به یکدیگر، سیاه چادر تشکیل می‌شود. سیاه چادر نمادی از زندگی کوچ‌نشینی و استقامت در برابر طبیعت است.

تولیدات سنتی عشایر غیربافتی

علاوه بر دستبافته‌ها، عشایر به تولید سایر انواع صنایع دستی عشایر نیز می‌پردازند که هر یک، نقش مهمی در زندگی آن‌ها ایفا می‌کند.

• سبد بافی: سبدهای بافته شده از ترکه، نی و شاخه‌های درختان برای حمل و نگهداری مواد غذایی و سایر وسایل کاربرد دارند. این سبدها با دقت و ظرافت خاصی بافته می‌شوند و دوام بالایی دارند.
• نمد مالی: نمد، نوعی پارچه پشمی فشرده است که بدون بافت تولید می‌شود. عشایر از نمد برای تهیه زیراندازهای گرم، کلاه، لباس چوپانی و حتی پوشش برخی سازه‌ها استفاده می‌کنند. نمد مالی هنری قدیمی است که نیاز به قدرت بدنی و مهارت فراوان دارد.
• چرم‌دوزی سنتی: با توجه به دامپروری گسترده در میان عشایر، سراجی یا چرم‌دوزی سنتی نیز یکی از هنرهای رایج است. از چرم برای ساخت مشک آب، کیف، کفش و سایر وسایل مورد نیاز زندگی استفاده می‌شود.

ویژگی‌های منحصربه‌فرد تولیدات سنتی عشایر

صنایع دستی عشایر، دارای ویژگی‌هایی هستند که آن‌ها را از سایر هنرها متمایز می‌کند و اصالت و ارزش آن‌ها را افزایش می‌دهد.

استفاده از مواد اولیه طبیعی و بومی، از اصلی‌ترین مشخصه‌های این هنرهاست. پشم گوسفند، موی بز و پنبه، مستقیماً از دام‌های عشایر تأمین شده و در تولیدات به کار می‌روند. این مواد، علاوه بر دوام بالا، با محیط زیست نیز سازگار هستند.

رنگرزی طبیعی با استفاده از گیاهان و مواد معدنی، یکی از هنرهای کهن عشایر است که به دستبافته‌های آن‌ها رنگ‌های زنده و پایداری می‌بخشد. این رنگ‌ها، علاوه بر زیبایی، فاقد هرگونه مواد شیمیایی مضر هستند و به سلامت انسان و محیط زیست اهمیت می‌دهند.

نقوش ذهنی و الهام از محیط زیست، عامل دیگری است که به این صنایع جلوه‌ای خاص می‌بخشد. حیوانات، گیاهان، کوه‌ها، رودها و تمامی عناصر طبیعی که عشایر در طول کوچ و زندگی روزمره با آن‌ها سروکار دارند، به صورت نقوش انتزاعی و هندسی در بافته‌های آن‌ها تجلی می‌یابند. هر اثر، منحصر به فرد است و عدم تکرار پذیری کامل، اصالت و ارزش هنری آن را دوچندان می‌کند.

تهیه و گردآوری مطلب: وبلاگ فروشگاه اینترنتی پرنون

منبع: فروشگاه اینترنتی پرنون

با ارسال دیدگاه و پیشنهادات خود ما را در بهبود مطالب یاری کنید.