صنایع دستی سیستان و بلوچستان

صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان از تنوع گسترده‌ای برخوردار است که توسط زنان و مردان این استان تولید می‌شود همچنین روستائیان و عشایری که در این منطقه هستند نیز صنایع‌دستی منحصر به خود را دارند. صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان با توجه به تمدن هزار ساله‌ای که دارد جزء یکی از مهم‌ترین آثار هنر و صنایع‌دستی ایران به شمار می‌رود.

اگر علاقه‌مند به آشنایی با انواع صنایع‌دستی استان سیستان و بلوچستان هستید در این مطلب به طور اختصاصی بر روی معرفی صنایع‌دستی این استان تمرکز شده است که برای اطلاع از آن‌ها فقط کافی است تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.

‌

گلیم‌بافی

عشایر مواد اولیه را از پشم دام‌ها خود تهیه می‌کنند. رنگ‌های مورد استفاده در گلیم عمدتا تیره و در زمینه‌های قهوه‌ای، قرمز تیره مایل به قهوه‌ای، آبی سیر، شتری و رنگ‌های روشن مثل زرد، سبز، کرم، قرمز و سفید است که در شکل‌گیری طرح‌های بلوچی نقش به سزایی دارد. نقوش و طرح‌ها عمدتا راه‌راه، هندسی و محرمات است.

دستگاه گیلم‌بافی به صورت افقی است و کمتر از دار عمودی استفاده می‌کنند و شیوه برپایی آن در سیستان با بلوچستان تفاوت دارد. یکی از انواع گلیم «سفره نان» است که از رنگ‌های بیشتر روشن استفاده می‌شود. از بافت گلیم نوارهایی به عنوان مال‌بند و مهاربند شتر مانند سکه و آیینه‌دوزی نیز تولید می‌گردد که تزئین آن بیشتر با خرمهره و صدف، منگوله‌های پشمی باقی‌مانده از مواد اولیه است. گلیم در ابعاد مختلف به عنوان زیرانداز، چادرشب، کناره، سجاده و جوال تولید می‌شود.

بوریا، سبدبافی، پرده‌بافی، توتن‌سازی

از دیگر هنرهای دستی استان سیستان و بلوچستان، بوریابافی (حصیربافی) و پرده‌بافی است. استفاده از این فن در پوشش سقف‌ها در شهر سوخته به پنج هزار سال پیش برمی‌گردد. اکنون نیز حصیر در مساکن بومی منطقه به وضوح قابل مشاهده است. مواد اولیه حصیر در منطقه بلوچستان از نوعی درخت خرمای وحشی به نام داز که در کنار رودخانه‌ها و مسیل‌ها می‌روید به دست می‌آید.

از برگ داز انواع مختلف ظروف مایحتاج روزمره و زیرانداز در ابعاد مختلف تولید می‌گردد. گاهی جهت تزئین آن‌ها از موی بز نیز استفاده می‌شود. از عمده‌ترین تولیدات حصیری می‌توان به زیرانداز، سجاده، جای نان، صندوقچه وسایل آرایشی، لانه مرغ و انواع سبدهای حمل و نقل کالا، نگهداری خرما، پرده حصیری و پوشش سقف اشاره کرد.

زرگری سیستان و بلوچستان

زرگری و نقره‌سازی یکی دیگر از هنرهای دستی استان سیستان و بلوچستان است که در اثر تغییرات زمان و عوامل متعدد دیگر، نقره‌سازی جای خود را به طلاسازی داده است. زرگرهای بلوچ از اقوام و طوایف مشخصی هستند که علاوه‌بر جواهرسازی، انواع زیورآلات زنان بلوچ را با مهارت تهیه می‌کنند.

زنان بلوچ مانند اغلب زنان مردم ایران از زیورهای بومی استفاده می‌کنند. زرگرهای محلی، زیورهای طلا و نقره را با نقوش ساده و هندسی و نمادین می‌سازند. این زیورها برای زینت سر و گردن و گوش و بینی و دست و پا استفاده می‌شود. زیورآلات بلوچی بیشتر شبیه زیورآلات مردم پاکستان و هندوستان است که دلیل آن رفت و آمد زیاد بین ساکنین بلوچستان و قسمت غربی شبه قاره هند و پاکستان است.

سفالگری

پیشینه هنر سفالگری سیستان و بلوچستان یا سفال‌سازی با توجه به اسناد و مدارک به عصر پارینه سنگی و پیش از تاریخ به مناطق باستانی بلوچستان می‌رسد. در شهر سوخته سیستان، 3200 سال قبل از میلاد تولید سفال چشمگیر بود که از این میان سفال روستای کلپورگان حکایتی دیگر دارد.

روستا کلپورگان در 25 کیلومتری شهرستان سراوان واقع شده است. ساخت سفال امروزه هم در این روستا به صورت کاملا ابتدایی و به روش لوله‌ای بدون لعاب و نقوش سیاه‌رنگ توسط زنان بومی با دست انجام می‌پذیرد. این هنر نیز مانند دیگر هنرهای منطقه به دلیل شباهت به سفال‌های ماقبل تاریخ از شهرت خاصی برخوردار و طرفداران زیادی دارد.

سفال‌های این منطقه شباهت زیادی به اکتشافات کاوش‌های باستان‌شناسی دارد که به هزاره سوم قبل از میلاد برمی‌گردد. ویژگی منحصر به فرد سفال‌های این منطقه این است که تکنیک تولید آن‌ها از هزاران سال پیش تاکنون تغییر نکرده است و سفالگران هنرمند که بیشتر زنان خوش ذوق این منطقه هستند، سفال‌ها را بدون استفاده از ماشین آلات و تنها با دست خود می‌سازند. نقوش این سفال‌ها نیز ریشه در هزار سال پیش دارد و عموماً هندسی و انتزاعی است.

مواد اولیه آن که دو نوع خاک است توسط مردان تهیه می‌شود و پس از مخلوط نمودن به نسبت‌های موردنظر به صورت دوغاب و سپس گل درآمده و در اختیار زنان هنرمند قرار می‌گیرد. ابزار کار بسیار ابتدایی است و هرکدام نام محلی خود را دارا است. یکی از این ابزارها، بونو است که گل را روی آن قرار می‌دهند.

شکل آن محدب و مدور است و با دست و انگشتان پا به چرخش درمی‌آید و گِل فرم می‌دهد. تولیدات سفال‌های گلپورگان شباهت زیادی به سفال‌های به دست آمده از حفاری مناطق باستانی در هزاره‌ی سوم پیش از میلاد سیستان و بلوچستان و کرمان، گیلان، مناطقی از کشورهای آسیایی چون هند و ژاپن و پِرو دارد و اغلب به شکل کاسه، کوزه، جام، قدح، پارچ و لیوان ساخته می‌شود.

اغلب ظرف‌های ساخته شده دارای سرپوش است و برخی از سرپوش‌ها به عنوان یک ظرف مستقل نیز کاربرد دارد. سرپوشی به عنوان کاسه‌ی آبخوری ساده و سرپوشی دیگر به صورت قدح به روی کاسه‌ای بزرگ است که به عنوان جامی برای تنقلات در پذیرایی از مهمان به کار می‌رود.

در سال 1396 روستای کلپورگان به عنوان موزه زنده سفال به ثبت رسید و شورای جهانی صنایع‌دستی این روستا را به عنوان اولین دهکده جهانی سفال انتخاب کرد.

گلدوزی سیستان و بلوچستان

گلدوزی‌های بلوچستان نفیس‌ترین نمونه صنایع‌دستی ایران است. این سوزن‌دوزی‌ها در زبان محلی «سوچان دوزی» نامیده می‌شوند. اسناد فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد این گلدوزی از سال‌های آغازین دوران اسلامی در این طایفه وجود داشته و در دوره‌های تیموری و صفویه رونق داشته است. سوچان دوزی بیشتر به عنوان تزئین لباس‌های محلی استفاده می‌شود.

سوزن‌دوزی تمام پارچه‌ها را می‌پوشاند و برای تزیین دستبند، شلوار استفاده می‌شود و به صورت نوارهایی در دستبند، تکه‌ای در پشت و روی چادرها اجرا می‌شود. از آنجایی که در بسیاری از شهرها و مناطق لباس‌های محلی را زنان می‌پوشند، این گلدوزی در تمام شهرها و روستاهای بزرگ و کوچک زاهدان و سراوان در شرق و تا ایرانشهر در غرب رواج دارد.

 فنون سوزن‌دوزی در هر منطقه عشایری مانند ایرانشهر (قاسم آباد، پیپ، اسپکه، ورکات، چنف) و منطقه خاش و گشت متفاوت است. انواع بلوچ دوزی عبارتند از:

• صرافی دوزی
• ظریف دوزی
• پریور دوزی
• بلوچ دوزی

 رنگ‌های بسیار روشن در قطعاتی گنجانده شده‌اند که در میان آن‌ها رنگ‌های نارنجی و قرمز غالب هستند. جزئیات در رنگ‌های سبز، آبی، سفید و مشکی انجام شده است. یک ویژگی مشترک بین تمام گلدوزی‌های این مناطق وجود دارد و آن استفاده از نقوش هندسی و خطی است. نقوش شکسته و مدور در سوزن‌کاری‌های بلوچ به ندرت دوخته می‌شود.

نقوش را می‌توان به سه گروه کلی تقسیم کرد که عبارتند از:

1. نقوش هندسی که محبوب‌ترین نقوش آثار بلوچ است. مثلث، مربع و الماس الگوهای اصلی هستند و در صنایع‌دستی دیگر مانند سفال نیز یافت می‌شوند.
2. نقوش طبیعی که شامل نقوش گیاهی و حیوانی مانند گل سرخ، گل چهاربرگی یا چهار گلبرگ، کاتاروگ یا قاصدک، گل هشت برگی یا هشت است. گلبرگ، مرغ، مورگ پانچ یا پای مرغ، هوشتر دمب یا دم شتر، کترپادک یا پای حشرات و بال‌های کبوتر.
3. عناصر طبیعی مانند کوه‌ها، رودخانه‌ها و نقوش چاپراس معروف‌ترین نقش این گروه است و نمایشی ساده از امواج و حرکت است. بلوچ دوزی علاوه بر پوشاک برای ساختن جلدهای قرآن کریم، سرمه، کیف و کوسن نیز به کار می‌رود.

قالیبافی سیستان

قدمت این هنر با ورود شاخه‌ای از اقوام سکائی به سیستان برمی‌گردد. زیراندازهای سیستانی به سه نوع تقسیم می‌شود:

1. نوع تاریخی یا کهن که تا آغاز سده چهاردهم هجری قمری بافته می‌شد.
2. نوع میانه که از حدود اواخر قرن سیزدهم هجری قمری بافته شده و هنوز هم رایج است.
3. نوع نو که هم اکنون بافته می‌شود. ‌

عمده مواد اولیه توسط روستائیان تهیه شده و از رنگ‌های متنوع استفاده می‌نمایند. نقوش اغلب تجریدی و به صورت هندسی، مرغی، انسانی یا طرح و بافت کلی مددخانی، بهلوری، خشتی، سلیمانی و گلدانی است. در حال حاضر فرش سیستان به دلیل نوع طرح، رنگ، نقش، ابعاد و دوام علاوه‌بر بازارهای داخلی در بازارهای خارجی نیز فروش دارد.

سیستان به لحاظ ارتباط گسترده فرهنگی و هنری با بلوچستان، عشایر خراسان، ترکمنستان در زمینه نقش و رنگ  و ابعاد قالی‌ها خود با این مناطق وجوه اشتراک فراوان دارد.

تهیه و گردآوری مطلب: وبلاگ فروشگاه اینترنتی پرنون

منبع: فروشگاه اینترنتی پرنون

با ارسال دیدگاه و پیشنهادات خود ما را در بهبود مطالب یاری کنید.