هنر شغاچینی

شَغاچینی از هنرهای قدیمی ایرانی و زیر شاخه هنر گره چینی است ولی امروزه این هنر اصیل ایرانی منسوخ شده است و فقط آثار آن از زمان‌های گذشته در برخی از مکان‌ها مانند روستای ابیانه به جای مانده است.

با توجه به این که یکی از اهداف فروشگاه اینترنتی پرنون، معرفی انواع صنایع‌دستی و هنرهای اصیل ایرانی است در این مطلب قصد داریم هنر شغاچینی که یکی از زیباترین هنرهای روزگاران گذشته است و متأسفانه امروزه به فراموشی سپرده شده است را به شما معرفی کنیم.

شغا چینی چیست؟

گره چینی همواره یکی از هنرهای بدیع و اصیل بوده که عرصه‌ی هنرنمایی هنرمندان در زمینه‌های مختلف بوده است. گره چینی بر چوب هم از جمله این هنرهاست که طی قرن‌های مختلف زینت‌بخش مساجد، کاخ‌ها، مدارس و امام‌زاده‌ها بوده است.

شغاچینی به معنای پس و پیش چینی نیز، نوعی گره‌چینی است که شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با آن دارد. شغاچینی به دلیل دشواری در طرح و اجرا و یا تغییر سلایق امروزی هنری منسوخ شده می‌باشد تا جایی که حتی نام آن به فراموشی سپرده شده است.

استفاده‌ی متداول از این واژه را در روستاهای تاریخی همچون ابیانه می‌توان یافت. واژه‌ی شغا یا شوقا در ین مناطق به پنجره‌های بالا دری اطلاق می‌شود که عموما از قطعات چوبی عمود بر هم شکل گرفته‌اند.

در این مطلب به بررسی این روزن‌ها پرداخته خواهد شد زیرا روستای ابیانه بیشترین تعداد آثار شغاچینی را هر چند در ابعاد کوچک‌تر در خود جای داده است و موزه‌ای است از هنر شغاچینی. علاوه‌بر ورزن‌های روستای ابیانه دو اثر دیگر یعنی پنجره‌ی شغاچینی مدرسه‌ی چهارباغ و ضریح چوبی شعیای نبی نیز به دلیل ابعاد بزرگ و ظرافت‌شان مورد بررسی قرار خواهند گرفت. نمونه‌های یافت شده از ماوراءالنهر و دیگر آثار نیز به طور مختصر بررسی می‌شوند.

در فرهنگ لغت دهخدا واژه‌ی شغا به این شکل توصیف شده است. شغا جعبه تیردان و ترکش، شقا هم می‌توان خواند. مختلف شدن دندان‌های کسی در بلندی و کوتاهی و خروج و دخول اختلاف روئیدن دندان‌ها در درازی و کوتاهی.

واژه شغا و شباهت آن با کلمه‌ی شغا و شغاچینی بی‌دلیل نیست زیرا در هنر شغاچینی نیز بلندی و کوتاهی آلت‌های گره موجب به وجود آمدن نقوش می‌شوند. با مطالعه‌ی فرهنگ شفاهی ساکنان روستای ابیانه و مصاحبه حضوری با اهالی این روستا، این مفهوم از کلمه‌ی شغا حاصل شده است.

واژه‌ی شغا، شقا یا شوقا به پنجره‌هایی گفته می‌شود که از قطعات چوبی عمود بر هم شکل گرفته‌اند. براساس نظر ساکنان این روستا، شوقا یعنی شوق یعنی جایی که در آن شوق می‌آید و شما در کنار پنجره با دیدن مناظر بدیع به شوق و لذت می‌رسید و دلیل نام‌گذاری این پنجره به نام شوقا، همین است.

هنر شغاچینی چگونه انجام می‌شود؟

چوب به عنوان یکی از در دسترس‌ترین ساخت‌مایه‌های مورد استفاده بشر همواره مورد توجه بوده است. به دلیل ویژگی‌های خاص مانند فراوانی و شکل‌پذیری مناسب در هنر، کاربرد فراوانی داشته است. البته محدودیت‌ها و ضعف‌هایی مانند آسیب‌پذیری در برابر هجوم حشرات و دوام کم در مقابل شرایط جوی و محیطی را نیز در خود دارد.

صرف نظر از این عوامل، روش‌های ساخت و تزئین آثار چوبی نیز تنها محدود به برش و بست، تراش با ترکیبی از این روش‌ها می‌شود. شغاچینی نیز مانند گره چینی از اتصالات و روش‌های ساخت همانند آن بهره می‌برد.

سطوح بزرگ موردنیاز را با روش‌های مختلف اتصال مانند فاق و زبانه و از قطعات کوچک چوب تهیه می‌کردند. یکسان بودن روش اتصال و همسانی جنس‌ها در اغلب موارد موجب می‌گشت که قطعات یکسانی از چوب تهیه شود.

این قطعات گاه همچون پیمون عمل می‌کردند و نظمی ساختار در دست دست ساخته پدید می‌آمد. طبعا پیمون با تفکر هندسی پیوند دارد و این تفکر در نقوش شغاچینی قابل مشاهده است. قطعات چوبی که با نظم و در اندازه‌های مشخص‌شده بریده شده‌اند با زاویه 90 درجه با روش‌های متداول اتصال، همچون کام و زبانه به هم پیوند یافته‌اند و نقوش بدیع و زیبایی را بر روی پنچره‌ها، درها و آثار باقیمانده به وجود آورده‌اند.

اگر چه اکثر نقوش و طرح‌های هندسی به کار رفته در این آثار در حقیقت بر اساس تکرار یک یا دو نقش‌مایه ساخته شده‌اند اما نکته اینجاست که طراحی این نقش‌مایه‌ها به شکلی حاصل شده‌اند که قابلیت تکرار شدن و در نتیجه جفت شدن در یکدیگر را دارند.

این چیزی جز اصل تقارن یکی از اصول زیبایی‌شناسی بصری که از مهم‌ترین و نافذترین اصول ریاضیات و فرم‌های هندسی می‌باشد، نیست. رعایت این اصول از جمله ارتباط مناسب بین کادرهای اصلی و حواشی آن‌ها، تعداد محورهای تقارن، تناسبات واگیره و نسبت بین آن‌ها باعث زیبایی بدون نقض این آثار در گذشته و حال شده است.

تهیه و گردآوری مطلب: وبلاگ فروشگاه اینترنتی پرنون

منبع: فروشگاه اینترنتی پرنون

با ارسال دیدگاه و پیشنهادات خود ما را در بهبود مطالب یاری کنید.