تاریخچه صنایع‌دستی چوبی در ایران و جهان

تاریخچه صنایع‌ چوبی در ایران و جهان بسیار گسترده است و صنایع مرتبط با چوب قدمت بسیاری دارد. در مطلبی جداگانه به معرفی انواع صنایع‌دستی چوبی و آثار هنری که با چوب ساخته شده‌اند پرداختم‌ایم و در این مطلب قصد داریم به طور کامل به توضیح تاریخچه صنایع‌دستی چوبی بپردازیم.

در صورتی که اطلاعاتی تکمیلی در مورد پیشنیه‌ی صنعت چوب در دسترس دارید که در این مطلب به آن اشاره نشده است، خوشحال می‌شویم که در انتهای مطلب در بخش دیدگاه‌ها آن را بیان کنید و اطلاعات خود را با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.

تاریخچه صنایع‌دستی چوبی در جهان

بیشتر صاحب‌نظران معتقد هستند که بشر از ابتدای زندگی بر کُره‌ی زمین، چوب را می‌شناخته است و به صورت‌های مختلف از آن استفاده می‌کرده است. نگاهی به موزه‌ی علوم طبیعی لندن نشان می‌دهد که حدود ده هزار سال پیش، بشر با نیزه‌های چوبی به شکار می‌پرداخته و به وسیله‌ی تنه‌ی درختان از رودخانه‌ها عبور می‌کرده است و از حدود 5000 سال پیش، استفاده از قایق و سورتمه‌های چوبی در اروپای شمالی مرسوم بوده است.

بدیهی است تکامل صنایع‌ چوبی در ارتباط با وضع زندگی و میزان پیشرفت‌های صنعتی جوامع و دسترسی آن‌ها به منابع چوب بوده است و تا جایی که تاریخ می‌تواند در پی بردن به سابقه‌ی مصرف چوب در دنیا مدد رسان باشد.

جهت مشاهده انواع صنایع چوبی که به دستان توانمند هنرمندان ایرانی تولید شده است فقط کافی است به صفحه خرید صنایع‌دستی چوبی مراجعه نمایید و در صورت تمایل به خرید می‌توانید به صورت آنلاین سفارش خود را ثبت کنید.

تاریخچه صنایع چوبی در مصر

 می‌توان گفت: در مصر باستان، صنایع چوبی بیش از سایر نقاط زمین پیشرفت داشته است و اسناد تاریخی گواه آن است که در دوره‌ی ماقبل تاریخ، یعنی از ظهور انسان در دره‌ی نیل تا 3200 سال ق.م و به خصوص در دوره‌ی عصر جدید، مصری‌ها راه استفاده از چوب را به خوبی می‌دانستند و طی این مدت در اطراف خانه‌های خود، نرده‌های چوبی برپا داشته بودند.

از دوره‌ی استفاده از سنگ و مس در صنعت، صنایع مربوط به چوب ترقی فراوان کرده و ساختن انواع تختخواب و تابوت‌های چوبی، رواج یافت و در دوره‌ی حکومت خاندان تین ترقی و رونق صنایع‌ چوبی به حدی رسید که درهای چوبی بزرگ یکی از ملزومات قصرها و ابنیه‌ی اداری و مسکونی به حساب می‌آمد.

در حال حاضر نمونه‌های فراوانی از آثار چوبی مصر باستان در موزه‌ی لندن و موزه‌ی لوور پاریس نگهداری می‌شود که مطالعه‌ی آن‌ها می‌تواند راهگشای شناخت پیشرفت صنعت چوب در مصر باشد. گفتنی است که سایر ملل و اقوام هم نسبت به درجه‌ی ترقی و پیشرفت خود به اهمیت چوب، توجه داشته‌اند چنان‌که در چین و از حدود سال 1122 ق. م ارزش چوب شناخته شده بود و آیین‌نامه‌هایی نیز برای تنبیه قطع‌کنندگان درختان جنگلی در نظر گرفته بودند.

پیشینه‌ی صنایع‌دستی چوبی در یونان

در یونان باستان، صنایع چوب از جمله روکش‌سازی، رواج بسیاری داشته و آن برای ساخت تخت روان و میز استفاده می‌شده و براساس نظر زنده‌یاد استاد کریم ساعی، اهمیت چوب برای یونانیان به آن اندازه بوده که طبق افسانه‌های ملی می‌پنداشتند هر درختی را فرشته‌ای نگهبانی می‌کند و با قطع درخت، آن فرشته نیز کشته می‌شود به همین جهت در صورت ضرورت قطع یک درخت، برای آن قربانی می‌دادند.

پیشینه‌ی صنعت چوب در هند

در شبه قاره‌ی هند هم از زمان‌های گذشته تا به امروز، چوب از اهمیت و اعتبار خاصی برخوردار بوده است. چوب آبنوس؛ بقم، بُلسان، بنفش و صندل در هند و چوب شیشام در پاکستان از جمله چوب‌هایی بوده و هست که از آن‌ها در ساخت وسایل، ابزار، تندیس‌ها و صنایع و هنرهای مرتبط با چوب استفاده شده است.

مروری بر تاریخچه مصرف چوب در ایران

هرچند تاریخ‌مصرف چوب در ایران چندان معلوم نیست ولی از خلال نوشته‌های محققان، مورخان و باستان‌شناسان می‌توان استنباط کرد که در ایران عصر حجر، استفاده از چوب مرسوم بوده و به نوشته‌ی گیرشمن، باستان‌شناس و ایران‌شناس معروف فرانسوی، مردم بومی ایران که قرن‌ها قبل از مهاجرت آریایی‌ها در ایران می‌زیستند در حدود 4200 ق.م از چوب برای خانه‌سازی استفاده می‌کرده‌اند و نقش یک لوحه‌ی مربوط به 3000 ق.م که در شوش به دست آمده، نشان می‌دهد استفاده از چوب برای ساخت وسایلی نظیر نردبان در این دوره مرسوم بوده است.

همچنین از بررسی قطعه‌ای چوبی که در یکی از مقبره‌های متعلق به 5000 ق.م در اطراف شهرستان فسا به دست آمده و نوع گلخونک (درختان همیشه سبز) تشخیص داده شده، مشخص می‌شود که در آن زمان ایرانیان برای ساخت ابزارهای مختلف از چوب استفاده می‌کرده‌اند.

تاریخچه‌ی صنعت چوب در دوره‌ی هخامنشیان

در اکتشافات باستان‌شناسی چراغعلی تپه (مارلیک تپه) که در استان گیلان قرار دارد نیز ماکت گاو آهنی با دیرک بلند به دست آمده که نشان‌دهنده‌ی استفاده از چوب در ساخت گاوآهن و سایر وسایل کشاورزی است. افزون بر این از مطالعه‌ی آثار مورخینی مانند هرودوت، گزنفون و کنت کورث، استنباط می‌شود که استفاده از چوب در دوره‌ی هخامنشیان بسیار متداول بوده است.

چنان که گزنفون در مورد سلاح جنگی ایرانیان به نیزه‌هایی که از چوب نوعی سنجد ساخته شده بود، اشاره کرده و متذکر شده است که ایرانیان برای فتح سارد از ارابه‌های چند محوره‌ی بزرگی که در وسط آن برجی چوبی برای استقرار تیراندازان وجود داشته، استفاده کرده‌اند.

در همین دوره به غیر از ادوات جنگی برای امور کشاورزی، کشتی‌سازی و خانه‌سازی از چوب استفاده می‌شد و نقش یک گاوآن که مربوط به سال 400 ق.م است به خوبی نحوه‌ی استفاده از چوب در کشاورزی را نشان می‌دهد.

برخی از پژوهشگران نیز اظهار کرده‌اند که بعضی از پوشش‌های تخت‌جمشید چوبی بوده و بر اثر آتش‌سوزی از بین رفته است. گروهی دیگر صریحا اظهار کرده‌اند که برای سقف‌بندی کاخ‌های شوش و تخت‌جمشید از چوب سدر لبنان استفاده شده است.

پیشینه‌ی استفاده از چوب در دوره سلوکی

از دوره سلوکیه، مدارک قابل‌توجهی مبنی پراستفاده از چوب در هنر و صنعت آن در دست نیست، در دوره‌ی اشکانی جز در مواردی مانند تیر و کمان‌سازی، سایر صنایع از جمله صنایع مرتبط با چو از دوره‌ی هخامنشی عقب‌تر بوده است. با این وجود علیرغم آن که معماری این دوره به پای معماری دوره‌های قبلی نمی‌رسد، استفاده از چوب در ساختمان‌ها کاملا رواج داشته است.

تاریخچه صنایع چوبی در دوره‌ی ساسانیان

در دوره‌ی ساسانیان، استفاده از کلاف‌های چوبی در میان دیوارها به ظاهر برای استحکام بخشیدن به دیوارها، مرسوم بوده است. همچنین از چوب برای قالب‌سازی طاق و گنبدهای ابنیه استفاده می‌شده است.

بهر‌ه‌گیری از چوب برای مصارف جنگی نیز در دوره‌ی ساسانیان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است به طوری که پیاده نظام‌ها از سپرهایی که با ترکه ساخته شده بود، استفاده می‌کردند و در جنگ‌ها از منجنیق‌‌های بزرگ چوبی که به وسیله‌ی فیل‌های قوی‌هیکل حمل می‌شد، بهره می‌گرفتند.

انواع آثار چوبی به جای مانده از دوران گذشته در ایران

خوشبختانه در حال حاضر نیز کارگاه‌های متعددی از هنرهای مرتبط با چوب از جمله در زمینه‌ی خاتم‌سازی، منبت‌کاری، معرق‌کاری، منبت و معرق، ساز سازی سنتی، نازک‌کاری چوب و غیره در سطح کشور به فعالیت مشغول هستند ضمن آن که کارگاه‌های نمونه‌سازی از آثار مختلف چوبی در سازمان میراث فرهنگی کشور در تهران، شیوه‌های صحیح تولید آثار مذکور را به علاقه‌مندان ارائه می‌دهند.

به طور کلی مهم‌ترین آثار بازمانده از روزگاران گذشته که می‌تواند حکایتگر تولید فرآورده‌های چوبی و بهره‌گیری از چوب به عنوان ماده‌ی اولیه‌ی مناسب و شکل‌پذیر باشد، به شرح زیر است:

یک لنگه درب چوبی متعلق به مسجد جامع عتیق شیراز که مربوط به دوره‌ی عمروبن لیث صفاری است و دارای زیرسازی از چوب تبریزی است و روی آن با خلال‌هایی از چوب گردو، نقوش پنج‌ضلعی بسیار زیبایی ساخته شده و دارای میخ‌های آهنین برجسته و کوچک است و در موزه‌ی پاریس شیراز نگهداری می‌شود.

یک سر درب از چوب کاج، ساخت سده‌ی چهارم هجری قمری که با ظرافت کامل به قطر سه سانتی‌متر با خط کوفی، کنده‌کاری شده است.

دو لنگه درب از چوب چنار به ابعاد 250*130 سانتی‌متر که هر لنگه دارای 3 کتیبه‌ی ظریف منبت‌کاری است و متعلق به قرن چهارم هجری قمری است.

درب امام‌زاده سید سلطان نائین که از چوب گردو ساخته شده و متأسفانه تاریخ ساخت آن محو شده است.

درب چوبی از چوب توت با نقوش برجسته به امضا مرجان بن عبدالله با تاریخ ساخت 754 هجری قمری که حدود 2 متر ارتفاع دارد و قسمت بالایی آن به شکل قوسی است و دارای گل‌میخ‌های بزرگ آهنی است.

تهیه و گردآوری مطلب: وبلاگ فروشگاه اینترنتی پرنون

منبع: فروشگاه اینترنتی پرنون

با ارسال دیدگاه و پیشنهادات خود ما را در بهبود مطالب یاری کنید.